پزشکان معمولاً به منظور درمان صرع و تشنج در کودکان و نوزادان، در ابتدا از داروهای ضد صرع استفاده می نمایند. این داروها این بیماری را درمان نمی کنند؛ اما می توانند به کنترل تشنج و بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کنند.
برخی از داروهای ضد صرع تجویز شده برای کودکان عبارتند از: اکس کاربازپین (Oxcarbazepine)، کلوبازام (Clobazam)، والپروات (Valproate)، لاکوزامید (Lacosamide)، لاموتریژین (Lamotrigine) و لوتیراستام (Levetiracetam). این داروها به صورت قرص هستند و روزانه مصرف می شوند. برخی از این داروها به شکل شربت نیز در دسترس هستند.
بسیاری از کودکان مبتلا به صرع در بزرگسالی از شر صرع خلاص می شوند. در بسیاری از انواع صرع، پس از اینکه کودک به مدت دو تا چهار سال از شر تشنج خلاص شد؛ می توان به آرامی داروها را زیر نظر پزشک قطع کرد.
هر چه کودکان در هنگام مصرف داروی صرع کمتر تشنج را تجربه کنند؛ احتمال رهایی کودک از تشنج پس از قطع درمان بیشتر می شود.
پزشکان برای به حداقل رساندن عوارض جانبی داروها، واکنش فرزند شما به دارو را به دقت زیر نظر دارند و متخصصان در طول درمان از خانواده بیمار حمایت می کنند.
عمل جراحی برای درمان صرع مقاوم به درمان دارویی و اختلالات تشنج در کودکان
با دارو می توان تشنج بسیاری از کودکان مبتلا به صرع را کنترل کرد. با این وجود در کودکانی که علائم آنها با دارو به خوبی کنترل نمی شود؛ جراحی موثرترین راهکار درمان بیماری است. به همین خاطر جراحان مغز و اعصاب انواع روش های مختلف جراحی برای کنترل تشنج را ارائه می دهند.
برای اینکه پزشک مطمئن شود که جراحی بهترین گزینه درمانی برای درمان کودک مبتلا به صرع است؛ ابتدا کار خود را با یک رویه تشخیصی قبل از عمل شروع می کند که ممکن است شامل نظارت درون جمجمه ای برای تعیین منبع فعالیت تشنج باشد. اگر پزشک در این صورت جراحی را توصیه کند؛ در مراحل بعدی ممکن است جراحی جمجمه یا روش لیزر درمانی حرارتی بینابینی در اولویت قرار بگیرد.
رویه قبل از عمل از جراحی صرع در کودکان
هدف از جراحی صرع، خنثی کردن یا برداشتن قسمت هایی از مغز است که به درستی کار نمی کنند؛ اما این کار باید بدون آسیب رساندن به بافت سالم مغز یا اختلال در عملکرد عصبی مغز انجام شود. متخصصان صرع برای انجام این کار، ابتدا مناطقی از مغز که مشکل ساز هستند را شناسایی می کنند. به این فرآیند، رویه قبل از عمل گفته می شود.
پزشک در طول رویه قبل از عمل، آزمایشات مختلفی را برای شناسایی نواحی صرعی و سالم مغز انجام می دهد و تعیین می کند که آیا فرزند شما کاندیدای خوبی برای عمل جراحی است یا خیر. آزمایش هایی که پزشک در این مرحله توصیه می کند به علائم کودک شما بستگی دارد، اما همیشه شامل اسکن های تصویربرداری مغز، تست های زبان و حافظه و نوار مغزی ویدیویی (EEG) می شود؛ روش تشخیصی آخر در بیمارستان برای ثبت تشنج ها در زمان وقوع مورد استفاده قرار می گیرد.
در صورتی که این آزمایشات اطلاعات کافی برای مشخص کردن منبع تشنج ارائه ندهند؛ ممکن است کودک شما به نظارت (پایش) درون جمجمه ای نیاز داشته باشد.
نظارت درون جمجمه ای
معمولاً زمانی که EEG اطلاعات کافی در مورد منبع تشنج ارائه نمی کند؛ نظارت داخل جمجمه ای توصیه شود. در طی این روش جراحی، الکترودهای ظریف و انعطاف پذیر در چندین ناحیه از مغز قرار می گیرند. این الکترودها امکان نظارت مستمر بر روی تشنج های کودک را فراهم می کنند و به پزشک کودک شما این امکان را می دهند که منبع این فعالیت الکتریکی مشکل ساز را شناسایی کند.
جراحان مغز و اعصاب در بیشتر موارد از دستیار استریوتاکتیک روباتیک، معروف به ROSA برای قرار دادن الکترودها در داخل مغز استفاده می کنند. در این صورت به کمک دستیار رباتیک می توان الکترودها را با استفاده از چندین برش کوچک که هر کدام نهایتاً 2 میلی متری هستند، در جمجمه قرار داد. از جمله مزایای این روش نسبت به جراحی کرانیوتومی یا جمجمه بری (در این روش بخشی از جمجمه برای قرار دادن ابزارهای نظارتی برداشته می شود) می توان به امکان جراحی سریع تر و زمان بهبودی کوتاه تر اشاره کرد.
سیستم ROSA با استفاده از اسکن تصویربرداری، یک تصویر سه بعدی از مغز کودک ایجاد می کند. جراح مغز و اعصاب از این تصویر برای تعیین مکان دقیق الکترودها استفاده می کند.
سیستم هدایت ROSA در روز عمل از نقشه جراحی برای تعیین دقیق نقاطی که الکترودها باید در آن قرار بگیرند، استفاده می کند. جراح مغز و اعصاب، بازوی جراحی رباتیک را هدایت می کند تا در مکان هایی که قرار است الکترودها قرار بگیرند سوراخ های ریزی در جمجمه ایجاد کند. سپس الکترودها از طریق این سوراخ های کوچک وارد جمجمه شده و در موقعیت خود قرار می گیرند.
پزشکان با کمک داده های دریافت شده از این الکترودها با دقت بالایی می توانند قسمتی از مغز که باعث بروز تشنج می شود را تعیین کنند.
جراحی جمجمه ای و روش های عمل جراحی صرع در کودکان
جراحان مغز و اعصاب با استفاده از داده های دریافتی از عمل نظارت داخل جمجمه ای می توانند بافت مغزی که توسط الکترودها به عنوان بخش مشکل ساز شناسایی شده اند را جدا کنند.
جراحی جمجمه ای در بیمارستان و با بیهوشی عمومی انجام می شود. در اینجا کودکان بسته به نوع عمل جراحی که روی آنها انجام می شود، معمولاً حدود 4 تا 10 روز در بیمارستان می مانند.
پیشرفت در فناوری جراحی مغز و اعصاب باعث شده تا جراحی صرع نسبت به 20 سال پیش، بسیار کمتر تهاجمی باشد. امروزه موهای کمتری از سر بیمار برداشته می شود و جراحی با دقت بیشتری انجام می گیرد.
تشنج در حدود 90 درصد از کسانی که بهترین کاندید برای عمل جراحی صرع هستند، بعد از عمل به صورت کامل کنترل می شود. در ضمن در حداقل نیمی از افراد مبتلا به انواع پیچیده تر صرع، پس از جراحی کاهش قابل توجهی در تشنج مشاهده شده است. در مجموع حدود 65 درصد از کسانی که تحت عمل جراحی صرع قرار می گیرند (چه کودکان و چه بزرگسالان) دیگر تشنج را تجربه نمی کنند.
انواع روش های جراحی جمجمه ای شامل موارد زیر است:
برداشتن لوب تمپورال یا لوبکتومی گیجگاهی
در عمل برداشتن لوب تمپورال (Temporal Lobe Resection) که رایج ترین روش جراحی برای صرع است، بخش کوچکی از لوب گیجگاهی برداشته می شود. بیش از 80 درصد افرادی که این جراحی را انجام می دهند دیگر تشنج را تجربه نمی کنند و یا اینکه پیشرفت قابل توجهی در کنترل صرع آنها مشاهده می شود.
اکثر افراد پس از جراحی، کمتر به داروهای ضدصرع نیاز پیدا می کنند و حدود 25 درصد از افرادی که دیگر تشنج را تجربه نمی کنند، در نهایت مصرف داروهای ضد صرع را قطع میکنند.
کورپوس کالوزوتومی (Corpus Callosotomy)
در عمل جراحی کورپوس کالوزوتومی، جراح ارتباط بین سمت راست و چپ یا نیمکره های راست و چپ مغز را قطع می کند. این کار باعث کاهش فعالیت الکتریکی بین دو نیمه مغز می شود؛ فعالیتی که گاهی اوقات ریشه اصلی بروز تشنج است. اگر چه این روش به طور کلی باعث قطع تشنج های فرد نمی شود؛ اما از شدت آنها به میزان زیادی می کاهد.
جراحان معمولاً این عمل را بر روی کسانی انجام می دهند که دچار تشنج ناگهانی افتادن می شوند. تشنج های تونیک و آتونیک که کودکان مبتلا به سندرم لنوکس – گاستوت تجربه می کنند، در این دسته قرار می گیرند. این تشنج ها می توانند باعث زمین خوردن و آسیب دیدگی فرد شوند.
کورپوس کالوزوتومی به کاهش شدت تشنج افتادن در کودکان و نوجوانان کمک می کند. تعداد تشنج های فرد پس از عمل کالوزوتومی پارشیال (جزئی) به طور متوسط 70 تا 80 درصد و پس از کالوزوتومی کامل 80 تا 90 درصد کاهش می یابد. در طی عمل کالوزوتومی جزئی، حدود 20 درصد از قسمت پشتی جسم پینه ای (یک نوار ضخیم از رشته های عصبی که دو نیمکره مغز را از هم جدا می کند) دست نخورده باقی می ماند.
ضایعه برداری یا لزیونکتومی (Lesionectomy)
اگر پزشکان به این نتیجه برسند که تشنج های مکرر کودک ناشی از وجود یک ناهنجاری یا ضایعه خاص در ساختار مغز است؛ ممکن است برای برداشتن آن به عمل لزیونکتومی متوسل شوند. در بسیاری از افراد این عمل منجر به کنترل کامل تشنج می شود.
نیمکره برداری یا همیسفرکتومی (Hemispherectomy)
در عمل همیسفرکتومی یک طرف یا یک نیمکره مغز از بقیه قسمت های مغز جدا می شود. این روش برای کودکانی مناسب است که به سندرم استرج وبر (Sturge-Weber)، سندرم اوتاهارا (Ohtahara) یا سندرم راسموسن (Rasmussen) مبتلا هستند؛ در ضمن برای افرادی که صرع شدید یا تشنج هایی دارند که فقط از یک طرف مغز شروع می شود و منجر به ضعف عملکردی نیمکره بعدی مغز می شود، نیز مناسب است.
بهترین کاندیدا برای این روش، کودکان خردسالی هستند که دارای ضعف شدید و از دست دادن حس و بینایی در یک طرف بدن هستند. در اینجا معمولاً قسمتی از مغز که قرار است قطع شود، عملکرد بسیار ضعیفی دارد و اغلب عملکرد طرف دیگر مغز را مختل می کند.
وقتی که این عمل در کودکان خردسال انجام می شود؛ نیمکره دیگر مغز، فقدان بخش برداشته شده را جبران می کند. بیش از 75 درصد از کودکانی که عمل همیسفرکتومی انجام می دهند یا دیگر تشنج را تجربه نمی کنند و یا به طور کامل می توانند تشنج خود را کنترل نمایند.
برش چندگانه زیر نرم شامه ای (Multiple Subpial Transection)
برش چندگانه زیر نرم شامه ای یک نوع عمل جراحی است؛ این عمل جراحی برای کنترل تشنج های کانونی انجام می شود که از مناطقی از مغز که نمی توان به طور ایمن آنها را برداشت، نشات می گیرند. در این عمل، یک سری بریدگی های کم عمق به نام برش، در ناحیه ای از مغز به نام قشر مغز ایجاد می گردد.
تصور می شود به دلیل نحوه سازماندهی پیچیده مغز، این برش ها باعث قطع شدن فیبرهایی می شوند که بخش های مجاور مغز را به هم متصل می کنند. به نظر نمی رسد که این برش ها باعث ایجاد اختلال طولانی مدت در عملکردهای حیاتی این مناطق شوند.
عمل برش چندگانه زیر نرم شامه ای می تواند به کاهش یا از بین بردن تشنج هایی که در نواحی حیاتی و عملکردی مغز رخ می دهند، کمک کند. این عمل تاکنون برای درمان موفقیت آمیز کودکان مبتلا به سندرم لاندو کلفنر (Landau-Kleffner) استفاده شده است؛ اما مشخص نیست که آیا این روش می تواند به صورت بلند مدت باعث کنترل تشنج شود یا خیر.
لیزر درمانی حرارتی بینابینی (Laser Interstitial Thermal Therapy)
در صورتی که پزشکان متوجه شوند ناحیه بافت درگیر در صرع، کوچک است یا در عمق مغز قرار دارد؛ ممکن است از روش لیزر درمانی حرارتی بینابینی استفاده کنند. این عمل کمتر تهاجمی است و عوارض جانبی کمتری نسبت به جراحی جمجمه ای دارد. لیزر درمانی حرارتی بینابینی به مدیریت تشنج های کانونی در لوب گیجگاهی مغز که به داروها پاسخ نمی دهند، کمک می کند. در ضمن این روش می تواند این تشنج ها را نیز مدیریت کند: تشنج های مربوط به هامارتوم هیپوتالاموس (Hypothalamic Hamartomas)، اسکلروز مزیال تمپورال که باعث ایجاد زخم در عمق لوب گیجگاهی می شود و ناهنجاری های کوچک رشد قشر مغز که باعث صرع می شوند. این عمل در بیمارستان با بیهوشی عمومی انجام می گیرد.
در این عمل جراح از نقشه برداری ام آر آی برای مشخص کردن ناحیه ای از لوب گیجگاهی که نیاز به درمان دارد استفاده می کند، سپس یک پروب لیزری کوچک را تا محل مورد نظر هدایت کرده که بافت این ناحیه را گرم کرده و از بین ببرد. در اینجا یک نرم افزار کامپیوتری، دمای بافت مغز اطراف این ناحیه را برای جلوگیری از آسیب دیدگی آنها کنترل می کند.
بیش از نیمی از افرادی که تحت عمل لیزر درمانی حرارتی بینابینی قرار می گیرند، دو سال پس از عمل دیگر تشنج را تجربه نمی کنند.
بهبودی پس از جراحی صرع کودکان
اکثر کودکان روز بعد از جراحی جمجمه ای می توانند از رختخواب خارج شوند. آنها می توانند حدود دو تا پنج روز پس از عمل به خانه برگردند. اکثر کودکان چهار تا شش هفته بعد می توانند به مدرسه بازگردند.
بیشتر کودکان تا زمانی که از بیمارستان ترخیص می شوند، می توانند لباس خود را بپوشند، به تنهایی غذا بخورند و یا حتی خود را بشویند. با این وجود ممکن است آنها احساس خستگی کنند و در طول روز نیاز به چرت زدن داشته باشند و چرخه خواب و بیداری آنها ممکن است تغییر کند. اکثر کودکان پس از خروج از بیمارستان به مسکن های بدون نسخه نیاز پیدا می کنند؛ اما گاهی اوقات پزشک یک داروی مسکن را برای کودک تجویز می کند.
منگنه هایی که برای بستن برش های پوست سر استفاده می شوند؛ بسته به نوع عمل جراحی، 7 تا 14 روز پس از جراحی برداشته می شوند. برداشتن این منگنه ها کار چندان سختی نیست و معمولاً درد چندانی ندارد. غالباً کودک می تواند 5 روز پس از جراحی موهای خود را حمام کرده و بشوید؛ حتی اگر منگنه ها هنوز برداشته نشده باشند.
بهبودی از عمل لیزر درمانی حرارتی بینابینی
معمولاً بیمار تنهلا یک تا دو روز بعد از عمل لیزر درمانی حرارتی بینابینی در بیمارستان بستری می شود. پزشکان معمولاً یک بخیه روی محل عمل قرار می دهند که بعداً حل می شود. کودکان اغلب در عرض سه تا هفت روز بعد از عمل فعالیت های روزانه خود را از سر می گیرند. ممکن است یک استروئید خوراکی برای مدیریت سردرد ناشی از تورم جزئی پس از عمل، تجویز شود.
