صرع بیماری شایعی است که در آن فرد مبتلا به تشنج های مکرر است. حدود 70 درصد از افراد مبتلا به صرع می توانند با دارو تشنج های خود را کنترل کنند. افرادی که همچنان دچار تشنج می شوند، به ویژه زمانی که تشنج بدون هشدار رخ می دهد و باعث کاهش هوشیاری می شود، بیشتر در معرض خطرات احتمالی ایمنی قرار دارند و انجام کمک های اولیه برای آنها بسیار حیاتی است. بنابراین دانستن این که بعد از تشنج چه باید کرد برای بیمار و اطرافیان وی بسیار مهم است.
صرع، مانند سایر بیماری های مزمن مانند آسم یا دیابت، با خطرات خاصی همراه است. اگر این خطرات کنترل نشوند، می توانند بسیار جدی شوند. خطرات مرتبط با تشنج زمانی که افراد دچار تشنج های کنترل نشده هستند، بیشتر است. کنترل خوب تشنج اولین قدم برای کاهش خطرات مرتبط با تشنج است. تشنج گاهی اوقات می تواند منجر به جراحت یا سقوط شود و گاهی اوقات می تواند جدی تر باشد و حتی به مرگ منجر شود یا آن را تشدید کند. البته انواع مختلف تشنج خطرات متفاوتی به همراه دارند.
سطح ریسک شما به نوع تشنجی که دارید و سبک زندگی بیمار بستگی دارد. برای مثال، تشنج های تونیک-کلونیک کنترل نشده، بالاترین خطر ایمنی را دارند و اگر در فعالیت هایی مانند کوهنوردی شرکت کنید، این خطر افزایش می یابد. زندگی هرگز بدون ریسک نیست، اما اقدام مثبت برای کاهش تشنج، فکر کردن به خطراتی که مختص بیمار است و صحبت در مورد مدیریت تشنج با پزشک، راهی برای کاهش برخی از خطرات مرتبط با تشنج است.
کمک های اولیه در زمان تشنج
اگر با کسی هستید که تشنج تونیک-کلونیک (که با سفت شدن بدن و سپس تکان خوردن ناگهانی عضلات همراه است) را تجربه می کند، سعی کنید:
- آرام باشید و کنار فرد بمانید.
- او را ایمن نگه دارید و از آسیب دیدگی او محافظت کنید.
- چیزی نرم زیر سر او قرار دهید و در صورت پوشیدن لباس های تنگ آن ها را در بدن بیمار شل کنید.
- پس از پایان تشنج، او را به پهلو بچرخانید (اگر در دهانش غذا یا مایعی وجود دارد، بلافاصله او را به پهلو بچرخانید).
- تا زمانی که فرد بهبود یابد، او را آرام کنید.
- در صورت امکان، زمان تشنج را یادداشت کنید.
مهم: هیچ چیزی در دهان فرد قرار ندهید و او را مهار یا جابجا نکنید، مگر اینکه در خطر باشد.
اگر فرد دچار تشنج روی صندلی چرخدار است
در صورتی که فردی هنگام تشنج روی صندلی چرخدار یا کالسکه کودک باشد:
- فرد را از روی صندلی رها کنید و کمربند ایمنی او را باز نکنید (مگر اینکه کمربند باعث آسیب شود).
- ترمز صندلی چرخدار را بکشید.
- اگر صندلی چرخدار قابلیت خم شدن دارد، آن را خم کنید و در جای خود قفل کنید.
- تا پایان تشنج، سر فرد را حمایت کنید.
- برای کمک به خروج هرگونه مایع از دهان، فرد را کمی به پهلو متمایل کنید.
بعد از تشنج:
- اگر فرد دچار مشکل تنفسی است یا نیاز به خواب دارد، او را از صندلی خارج کرده و در وضعیت بهبود (به پهلو) قرار دهید.
- اگر مشکلات تنفسی ادامه پیدا کرد، با اورژانس تماس بگیرید و فرد را به دقت زیر نظر داشته باشید. در صورتی که فرد تنفس خود را از دست داد، برای انجام احیای قلبی ریوی (CPR) آماده باشید.
توجه داشته باشید که روش CPR برای بزرگسالان با روش CPR برای کودکان خردسال و نوزادان متفاوت است.
تشنج در آب
اگر تشنج در آب رخ داد:
- سر فرد را نگه داشته و صورتش را بالای آب نگه دارید.
- سر او را به عقب کج کنید تا راه تنفسی او باز شود.
- اگر فرد داخل استخر است، او را بعد از توقف تکان‌های شدید از آب خارج کنید. توجه کنید که در موارد نادر که تکان‌های شدید متوقف نمی‌شوند، در صورت امکان از دیگران کمک بگیرید و فرد را از کم‌عمق‌ترین قسمت استخر بیرون بیاورید.
- اگر فرد داخل امواج (ساحل) است، او را بلافاصله از آب خارج کنید.
- برای بیرون آوردن فرد از آب، ممکن است وسایل شناور مفید باشند.
- در صورت امکان، کمک بگیرید.
پس از بیرون آمدن از آب:
- فورا با اورژانس تماس بگیرید و درخواست آمبولانس کنید (حتی اگر فرد نفس می‌کشد، زیرا ممکن است آب وارد ریه‌هایش شده باشد).
- فرد را به پهلو بخوابانید.
- بررسی کنید که آیا نفس می‌کشد یا خیر.
- اگر نفس نمی‌کشد یا به طور طبیعی نفس نمی‌کشد، او را به پشت برگردانید و روش مناسب احیای قلبی-ریوی (CPR) را شروع کنید.
احیای قلبی-ریوی برای بزرگسالان با احیای قلبی-ریوی برای کودکان و نوزادان متفاوت است.
چه زمانی برای تشنج باید با اورژانس تماس بگیرید
در صورت بروز هرکدام از موارد زیر، با شماره اورژانس تماس بگیرید و درخواست آمبولانس کنید:
- تشنج فرد بیش از 5 دقیقه یا بیشتر از زمان معمول طول بکشد.
- فرد بلافاصله بعد از تشنج دچار تشنج دیگری شود.
- فرد بعد از پایان تشنج، بیش از 5 دقیقه بی پاسخ باشد.
- فرد بعد از توقف تکان‌های شدید، دچار مشکل تنفسی شود.
- این اولین تشنج شناخته شده فرد باشد.
- تشنج در آب رخ دهد.
- فرد دچار مصدومیت شود.
- در مورد شرایط فرد شک دارید.
صرع و ایمنی
هر چیزی که بر وضعیت هوشیاری، آگاهی یا قضاوت فرد تأثیر بگذارد، می تواند خطر بروز حوادث را افزایش دهد. اگر دچار تشنج شده اید، پزشک شما در رابطه با رانندگی، استفاده از ماشین آلات خطرناک، کار در ارتفاع و مسائل ایمنی کلی به شما توصیه هایی خواهد کرد. برخی از افراد برای اطلاع در صورت بروز حادثه، ترجیح می دهند از دستبند یا گردنبند هشدار پزشکی با اطلاعات صرع استفاده کنند. گزینه دیگر، همراه داشتن اطلاعات پزشکی در کیف پول است.
صرع و رانندگی
تشنج می تواند بر توانایی شما برای رانندگی ایمن تأثیر بگذارد. اگر دچار تشنج شده اید یا به صرع مبتلا شده اید، پزشک شما به شمامی گوید که نمی توانید رانندگی کنید. مدت زمان این دوره به عوامل زیادی از جمله:
- علت تشنج
- نوع تشنج شما
- اینکه آیا این مورد صرع است و در صورت مثبت بودن، چه نوع صرعی است، بستگی دارد.
اگر بعداً معیارهای خاصی را رعایت کنید، مجدداً و به صورت ایمن و قانونی می توانید رانندگی کنید. در صورت عدم رعایت این معیارها، گواهینامه شما تمدید نخواهد شد یا ممکن است برای شما گواهینامه مشروط صادر شود. اطلاع رسانی به مسئولان راهنمایی و رانندگی در مورد ابتلا به صرع یا تشنج، مسئولیت شماست. رانندگی بر خلاف توصیه پزشک، غیرقانونی و برای شما، مسافران و عموم مردم خطرناک است. به خاطر داشته باشید که تشنج اغلب بدون هشدار رخ می دهد، بنابراین عوامل ایمنی زیادی وجود دارد که باید در نظر گرفته شود. اگر در طول دوره توصیه شده برای عدم رانندگی، به رانندگی ادامه دهید و در یک تصادف رانندگی دخیل شوید و مشخص شود که تشنج عامل آن بوده است، ممکن است مورد پیگرد قانونی قرار بگیرید.
صرع و ایمنی در آب
اگر تشنج در آب رخ دهد، می تواند منجر به یک موقعیت خطرناک شود. مهم است که به ایمنی در آب فکر کنید، خطرات را بشناسید و در صورت احتمال بروز تشنج در آب، اقدامات لازم را انجام دهید.
برخی پیشنهادات ساده عبارتند از:
- هرگز به تنهایی شنا نکنید.
- برای فعالیت های آبی مانند قایق سواری و ماهیگیری، از جلیقه نجات تایید شده استفاده کنید.
- از ورزش های آبی مانند غواصی و شیرجه از تخته بلند اجتناب کنید.
- به جای حمام، از دوش استفاده کنید، زیرا دوش خطر کمتری دارد. اگر فقط وان حمام دارید، از دوش دستی استفاده کنید.
- در صورت امکان، هنگام تنها بودن در خانه دوش نگیرید و حمام نکنید.
- در زمانی دوش بگیرید که احتمال وقوع تشنج کمتر باشد.
- ترجیحاً در حمام ها از درب های بازشو، درب های کشویی، درب های نیمه یا درب های قابل جابجایی استفاده کنید.
- درب های حمام را قفل نکنید.
صرع و خطرات کلی
همه افراد در زندگی روزمره با خطرات گوناگون روبرو هستند، اما افرادی که دچار تشنج می شوند ممکن است با خطرات متفاوتی روبرو شوند. با آگاهی از خطرات احتمالی و روش های کاهش آن ها، می توان فعالیت های روزمره را ایمن تر کرد و اکثر افراد مبتلا به صرع می توانند زندگی کامل و فعالی داشته باشند.
آسیب ها و سوانح به طور کلی بیشتر در خانه اتفاق می افتد تا هر جای دیگر. راه های زیادی برای ایمن سازی خانه شما وجود دارد. سعی کنید چند کار مانند موارد زیر انجام دهید:
- محیط خانه و در صورت امکان محل کار یا تحصیل خود را در صورت ابتلا تشنج ایمن کنید. به عنوان مثال:
- گوشه های تیز را با محافظ بپوشانید.
- از کفپوش ضد لغزش استفاده کنید.
- همیشه حفاظ محکمی در مقابل شومینه یا بخاری داشته باشید.
- اطمینان حاصل کنید که درب حمام و توالت به هر دو طرف باز شود.
- اگر در حین یا بعد از تشنج دچار سردرگمی و گمگشته شدن می شوید:
- به ارتفاعات، نرده ها، پله ها، استخرها و سایر منابع آبی توجه ویژه داشته باشید.
- هنگام تنهایی در خانه، درب را قفل کنید تا احتمال بیرون رفتن یا ورود به مناطق خطرناک کاهش یابد.
- مطمئن شوید که شخص دیگری کلید ورود داشته باشد تا بتواند وارد شود و شما را چک کند.
- استفاده از نوعی شناسنامه پزشکی را در نظر بگیرید.
- اگر احتمال افتادن در هنگام تشنج وجود دارد، تا حد امکان خانه و سایر مناطق را “ضد سقوط” کنید. فرش پهن کنید، گوشه های تیز را بپوشانید و از میزها و درب های دوش حمام شیشه ای اجتناب کنید.
- در صورت زمین خوردن های مکرر، استفاده از کلاه ایمنی محافظ را در نظر بگیرید. کلاه ایمنی هایی وجود دارد که به صورت لباس معمولی طراحی شده اند و می توانید آنها را خریداری کنید.
- اقدامات ایمنی خود را منطقی و مرتبط نگه دارید، با در نظر گرفتن تعادل بین ریسک و محدودیت ها. تا جایی که می توانید از زندگی لذت ببرید و فعالیت ها را به حدی محدود نکنید که علاقه و تفریح را از خود دور کنید.
- به خانه، محل کار و فعالیت های تفریحی خود فکر کنید. چه خطراتی ممکن است در صورت بروز تشنج وجود داشته باشد؟ چگونه می توانید میزان آسیب به خود یا دیگران را کاهش دهید؟
موارد اورژانسی تشنج
اکثر تشنج ها کمتر از ۲ دقیقه طول می کشند. با این حال، برخی از افراد مبتلا به صرع بیشتر دچار تشنج های شدید یا تهدید کننده زندگی می شوند. برای این افراد، تشنج ممکن است طولانی شود یا به صورت گروهی (خوشه ای) رخ دهد. در برخی افراد، این تشنج های شدید ممکن است به طور منظم اتفاق بیفتد. این شرایط به عنوان موارد اورژانسی تشنج در نظر گرفته می شوند. آنها می توانند منجر به آسیب مغزی شده و تهدید کننده زندگی باشند، بنابراین شناسایی و درمان سریع این تشنج ها حائز اهمیت است. خوشبختانه، در صورت بروز یک تشنج اورژانسی، تجویز دارو امکان پذیر است که به احتمال زیاد باعث توقف تشنج شدید می شود. این داروها می تواند در صورت بروز تشنج توسط متخصص مغز و اعصاب شما تجویز شود.
مرگ ناگهانی و غیرمنتظره در صرع (SUDEP)
مرگ ناگهانی و غیرمنتظره در صرع (SUDEP) وضعیتی است که در آن فرد مبتلا به صرع به طور ناگهانی و زودرس فوت می کند و علت مرگ مشخص نمی شود. مرگ های ناشی از SUDEP اغلب بدون شاهد رخ می دهند و بسیاری از آنها در شب اتفاق می افتند. ممکن است نشانه های واضحی از وقوع تشنج وجود داشته باشد، اما همیشه اینطور نیست. علت SUDEP هنوز ناشناخته است. محققان در حال بررسی طیف وسیعی از احتمالات مانند تأثیر تشنج بر تنفس و قلب هستند. SUDEP تقریباً در حدود 1 نفر از 1000 نفر مبتلا به صرع (1 نفر از 4500 کودک) رخ می دهد.
داشتن تشنج های فعال یا کنترل نشده می تواند شما را در معرض خطر آسیب و مرگ قرار دهد. تحقیقات نشان داده است که انواع خاصی از تشنج وجود دارد که خطر ابتلا به SUDEP را افزایش می دهد. برای اطلاعات بیشتر در مورد SUDEP با پزشک خود صحبت کنید یا برای انجام “چک لیست SUDEP و ایمنی” به پزشک عمومی یا پرستار آشنا با بیماری صرع خود مراجعه کنید.
کاهش خطرات SUDEP
با اطلاع از خطرات جراحت و مرگ ناشی از صرع، می توانید در جهت پیشگیری از آن ها اقدام کنید. برای کاهش خطرات تشنج، جراحت یا مرگ می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- بهترین کنترل ممکن بر تشنج را به دست آورید.
- داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- اگر از داروهای فعلی یا عوارض جانبی آنها راضی نیستید، با پزشک خود صحبت کنید.
- به طور مرتب برای ویزیت به پزشک مراجعه کنید.
- در مدیریت بیماری خود مشارکت فعال داشته باشید.
- هر گونه محرک تشنج شناخته شده خود را شناسایی و از آنها اجتناب کنید.
- از مصرف بیش از حد الکل خودداری کنید.
- بدانید زمان هایی که احتمال بیشتری برای تشنج دارید.
- خواب کافی داشته باشید.
- سالم باشید.
- استرس خود را مدیریت کنید.
- اطمینان حاصل کنید نزدیکان شما می دانند بعد از تشنج چه باید کرد.
