ضایعه برداری یا لیژنکتومی (Lesionectomy) یک نوع عمل جراحی برای برداشتن ضایعات مغزی است؛ در این عمل بخشی از مغز که دچار آسیب دیدگی شده یا عملکرد غیرطبیعی از خود نشان می دهد، برداشته می شود. در اصل اصطلاح لیژنکتومی به لزیونکتومی برداشتن ضایعات مغزی با جراحی اشاره دارد. هدف از انجام این عمل، جلوگیری از صرع و تشنج است. بهبودی بستگی به محل و اندازه ضایعه دارد. معمولاً درصد موفقیت این روش جراحی بالاست؛ هر چند اغلب با عوارضی همراه است که مدتی پس از عمل جراحی از بین می روند.
ضایعات مغزی یا دارای ساختار غیرطبیعی هستند و یا آسیب دیده اند. این مناطق آسیب دیده نسبتاً کوچک هستند. آنها ممکن است اسکارهای ناشی از ضربه به سر باشند و یا در اثر عفونت سر یا جراحات فیزیکی به وجود آمده باشند، و یا حتی شاید تومورهای مغزی، و یا رگ های خونی متورم و غیر طبیعی و هماتوم = Hematoma (توده خونی در ناحیه ای از مغز) باشند. معمولاً این ضایعات باعث بروز عملکردهای غیرطبیعی مغزی مانند تشنج، صرع و اختلالات مشابه می شوند و دو نوع هستند:
ضایعات مادرزادی (نقایص در هنگام تولد): این آسیب های مغزی، نوعی از ناهنجاری ها هستند که قبل از تولد در نوزاد ایجاد می شوند. این ضایعات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ناهنجاری های عروقی (وریدی): مانند ناهنجاری های شریانی وریدی، آنژیوم ها و ناهنجاری های کارنوس = Cavernous (نوعی سینوس در مغز).
- دیسپلازی قشر مغز (Cortical Dysplasia): این ناهنجاری ها در نتیجه چین خوردگی غیر طبیعی در مغز یا مهاجرت سلولی در طول رشد مغز جنین اتفاق می افتند.
ضایعات اکتسابی: اما نوعی دیگر از ضایعات مغزی نیز وجود دارند که به ضایعات اکتسابی مشهورند. آنها پس از تولد ایجاد می شوند و ممکن است ناشی از موارد زیر باشند:
- تروما یا ضربه به مغز که منجر به صدمات مغزی می شود.
- تومورهای مغزی مانند گانگلیوگلیوما (Gangliogliomas)، آستروسیتوم (Astrocytomas)، تومور نورو اپیتلیال دیسمبریوپلاستیک = Dysembryoplastic Neuroepithelial Tumor (DNET).
- سکته مغزی.
ضایعات را می توان مدیریت و درمان کرد. یکی از روش های رایج در این زمینه روش ضایعه برداری است.
ضایعه برداری یا لیژنکتومی (لزیونکتومی) چیست؟
ضایعه برداری نوعی روش جراحی است که برای برداشتن ضایعات (یا ناهنجاریهای) مغزی مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش جراحی، قسمت های آسیب دیده و بافت مغز اطراف آن که باعث بروز تشنج می شوند، برداشته می شود. جراحی ضایعه برداری را می توان با روش های زیر انجام داد:
- جمجمه بری یا کرانیوتومی (Craniotomy): این یک روش جراحی سنتی است؛ در آن بخشی از جمجمه که ضایعه مغزی داخلش قرار دارد باز می گردد و سپس ضایعه با استفاده از ابزارهای جراحی برداشته می شود.
- روش صرع کم تهاجمی (Minimally Invasive Epilepsy Method): در این روش سوراخ های کوچکی در حین عمل جراحی روی مغز فرد به وجود می آیند و سپس جراح از طریق این حفره های کوچک جمجمه ای و با استفاده از پروب های کوچک جراحی، به مغز بیمار دسترسی پیدا می کند. سپس پروب های جراحی (که شامل اندوسکوپ و لیزر می شوند) توسط MRI هدایت می شوند و برای سوزاندن و برداشتن ضایعات مغزی مورد استفاده قرار می گیرند.
دلایل لیژنکتومی یا عمل جراحی ضایعه برداری
معمولاً با اهداف زیر این عمل انجام می شود:
- از بین بردن تومورهای مغزی
- از بین بردن جای زخم ناشی از ضربه و جراحات مغزی
- کاهش رگ های خونی متورم و غیر طبیعی
- حذف هماتوم که به توده خونی جمع شده در یک ناحیه از مغز گفته می شود.
بیماران عمدتا علائمی همچون سردرد، درد یا سفتی گردن، حالت تهوع، استفراغ و بی اشتهایی دارند. ضایعات مغزی معمولاً در اثر آسیب، عفونت، قرار گرفتن فرد در معرض مواد شیمیایی خاص، مشکلات سیستم ایمنی و غیره به وجود می آیند. اما در حالت کلی علت بروز آنها ناشناخته است.
چه افرادی کاندیدای عمل جراحی ضایعه برداری یا لیژنکتومی هستند؟
معمولاً عوامل زیر باعث می شوند که فرد کاندیدای مناسبی برای عمل جراحی ضایعه برداری باشد:
- اگر صرع کودک با یک ضایعه مغزی ارتباط داشته باشد.
- اگر تشنج ناشی از ضایعه، دیگر با دارو قابل کنترل نباشد.
- عمل ضایعه برداری تنها در صورتی انجام می شود که بتوان ضایعه و بافت های آسیب دیده مغزی اطراف آن را بدون آسیب رساندن به سایر نواحی مغز که عملکردهای حیاتی مانند شنوایی، زبان، حافظه، تکلم، بویایی و غیره را کنترل می کنند، برداشت.
- این عمل تنها در صورتی انجام می شود که به احتمال زیاد کودک پس از عمل، درگیر عوارض جانبی نشود.
روش انجام لیژنکتومی یا ضایعه برداری
جراح در ضایعه برداری چندین فرآیند را طی می کند.
قبل از عمل جراحی لیژنکتومی
برای مشخص شدن محل ضایعه و تعیین اینکه آیا این ضایعه علت بروز تشنج است یا خیر، باید بیمار برخی از آزمایشات تشخیصی مانند MRI و EEG را انجام دهد. پس از مشخص شدن این موارد و اعلام آمادگی بیمار و در صورتی که پزشک تشخیص دهد عمل ضایعه برداری خطری برای بیمار ندارد، می توان تاریخ عمل جراحی را تعیین کرد.
در طی عمل جراحی لیژنکتومی
بعد از اینکه بیمار وارد اتاق عمل شد موهای قسمتی از سر که قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرد، تراشیده می شوند. پس از آن بیمار بی حس می شود؛ در این حالت بیمار آگاه است اما هیچ دردی را احساس نمی کند. زیرا گاهی اوقات در حین عمل ضایعه برداری پزشک مجبور است از بیمار بخواهد کارهای خاصی را انجام دهد تا بتواند تشخیص دهد که هر کدام از اعمال حیاتی بدن توسط کدام قسمت از مغز کنترل می شوند تا عمل جراحی را به گونه ای انجام دهد که کمترین آسیب به این نواحی وارد گردد.
عمل جمجمه بری یا کرانیوتومی شامل مراحل زیر است:
- ابتدا با توجه به اینکه محل تومور و ضایعه مغزی از پیش تعیین شده است، پوست سر فرد در این ناحیه باز می شود.
- سپس بخش هایی از جمجمه که از این ناحیه محافظت می کنند، برداشته می شوند.
- در مرحله بعد، غشای سختی که از مغز محافظت می کند و به اصطلاح سخت شامه نامیده می شود، کنار زده می شود تا داخل مغز نمایان شود.
- سپس میکروسکوپ های جراحی از طریق این منفذ وارد ناحیه ضایعه مغزی می شوند تا تصویر بزرگ نمایی شده ای از ضایعه و بافت های اطراف ارائه کنند.
- بعداً پروب های جراحی با کمک میکروسکوپ برای برداشتن ضایعه و بافت های آسیب دیده اطراف آن، وارد این ناحیه می شوند.
- پس از آن، سخت شامه سرجای خود قرار می گیرد و استخوان برداشته شده جمجمه نیز در سر جای اصلی خود قرار می گیرد.
- سپس پوست سر نیز به جای اصلی خود کشیده شده و بخیه می شود.
پس از عمل جراحی لیژنکتومی
برای بهبودی به اتاق ریکاوری منتقل می شوید. در این حالت داروهای مسکن به بدن شما تزریق می شوند تا دردتان کاهش پیدا کند. شما باید حداقل 3 تا 5 روز پس از عمل در بیمارستان بمانید و تحت نظر باشید. سپس در صورتی که پزشک مطمئن شد مشکلی وجود ندارد شما را از بیمارستان ترخیص می کند. بعد از ترخیص از بیمارستان همچنان باید از داروهای ضد درد و آنتی بیوتیک ها برای مبارزه با عفونت ها استفاده کنید و حتی ممکن است لازم باشد مصرف داروهای ضد تشنج را تا زمانی که تشنج شما کنترل می شود، ادامه دهید.
سرعت بهبودی
پس از عمل ضایعه برداری، بهبودی به محل ضایعه، اندازه ضایعه و بافت های اطراف آن بستگی دارد. به احتمال زیاد پس از گذشت 1 تا 3 ماه پس از عمل جراحی می توانید فعالیت های روزمره خود را از سر بگیرید. با این حال باید مواظب باشید که هیچ ضربه ای به سر شما وارد نشود و تا حد ممکن از استرس دوری کنید. در این مدت باید میوه ها و سبزیجات زیادی مصرف کنید، زیرا هم به حافظه کمک می کنند و هم سرعت بهبود مغز را افزایش می دهند. مایعات به خصوص آب زیاد بنوشید. از سیگار کشیدن، مصرف الکل و نوشیدن مواد حاوی کافئین خودداری کنید.
عوارض جانبی و خطر عمل لیژنکتومی یا ضایعه برداری
عوارض جانبی و خطر عمل ضایعه برداری به محل ضایعه، اندازه آن و مقدار بافت برداشته شده مغزی بستگی دارد. عوارض جانبی این عمل ممکن است به تدریج با بهبودی از بین بروند اما برخی عوارض شاید مضر باشند؛ در این صورت باید تا زمان برطرف شدن آنها تحت نظر پزشک باشید.
عوارض جانبی عمل ضایعه برداری معمولاً شامل موارد زیر است:
- سرگیجه، خستگی و افسردگی
- از دست دادن حافظه و مشکل در به خاطر سپردن
- تغییرات شخصیتی
- سردردهای گاه و بیگاه
- بی حسی پوست سر
- مشکل در صحبت کردن
- مشکل در بیان کلمات
- حالت تهوع
- اعوجاج در اندام های حسی و فلج.
خطرات این عمل نیز معمولاً شامل موارد زیر است:
- واکنش آلرژیک به داروهای بیهوشی مورد استفاده
- خونریزی در مغز
- عفونت هایی که احتمالاً به سلول های مغز آسیب می رسانند
- آسیب سلول های مغزی و بافتی
- تورم مغز
- ادامه یافتن تشنج.
نرخ موفقیت عمل ضایعه بردای
معمولاً نرخ موفقیت کلی این عمل 84 درصد است و در این موارد بیمار کاملاً از تشنج خلاص می شود. براساس نتایج یک مطالعه، 57 درصد از بیماران با علا، 5 سال پس از عمل جراحی ضایعه برداری هیچگونه تشنجی را گزارش نکرده اند.
سوالات متداول در مورد لیژنکتومی
عمل ضایعه برداری تا چه اندازه در رفع تشنج و صرع موثر است؟
ثابت شده که عمل ضایعه برداری تا حد زیادی در رفع تشنج یا حملات صرع مرتبط با ضایعات مغزی موفق است. هنگامی که چنین ضایعاتی برداشته می شوند؛ بیمار شانس بسیار بالایی برای بازگشت به روند طبیعی زندگی خود دارد.
نرخ بهبودی عمل جراحی ضایعه برداری چقدر است؟
معمولاً پس از جراحی، 6 تا 8 هفته طول می کشد تا فرد بتواند به روند عادی زندگی روزمره خود بازگردد و دوباره به مدرسه یا محل کار برود. اما در هر صورت در مورد روند بهبودی فرد، پزشک بهتر از هر کس دیگری می تواند اظهارنظر کند. اما در هر حالت، بیمار باید در طول دوران نقاهت از استرس و ضربه به مغز جلوگیری کند.
تفاوت بین عمل های نیمکره برداری (همیسفرکتومی) و ضایعه برداری در چیست؟
عمل ضایعه برداری به برداشتن ضایعات مغزی اشاره دارد و اغلب زمانی انجام می شود که ضایعات مغزی باعث بروز تشنج می شوند. اما در عمل نیمکره برداری، یک طرف (یا یک نیمکره) قشر مغز (ماده خاکستری چین خورده مغز) برداشته می شود. عمل نیمکره برداری زمانی انجام می شود که تشنج از چندین ناحیه یک نیمکره مغز نشات می‌گیرد.
تفاوت بین عمل ضایعه برداری و لوبکتومی در چیست؟
در عمل ضایعه برداری، ضایعاتی که باعث بروز تشنج می شوند برداشته می شوند. در حالی که در عمل لوبکتومی، بخشی از لوب گیجگاهی یا قدامی مغز که باعث بروز تشنج های صرعی می شوند، برداشته می شود.
نرخ بقای جراحی مغز چقدر است؟
نرخ بقا یا زنده ماندن در جراحی مغز، به عوامل مختلفی مانند محل جراحی، نوع جراحی و موارد مشابه بستگی دارد. اما در حالت کلی نرخ بقای فرد در سنین کمتر از 15 سال، 5 سال پس از عمل جراحی، 74 درصد است. این نرخ در افراد بین 15 تا 39 سال حدود 70 درصد و از سن 40 سال به بالا حدود 23 درصد می باشد.
